Nederland: Biergeschiedenis van Utrecht (Deel 2)

Nederland: Bier en brouwerijen aan de Oudegracht (Zuidzijde)

Deel één van dit tweedelige artikel ging grotendeels over Trijn van Leemput. Behalve dat ze een held was in de Nederlandse onafhankelijkheidsoorlog tegen de Spanjaarden, was ze ook de vrouw van een brouwer en was ze afkomstig uit een familie waar Nederlandse burgemeesters en andere hooggeplaatste politici uit voort kwamen. Nu richten we onze aandacht op een andere belangrijke groep in de samenleving: de kerk en haar invloed op de biergeschiedenis aan de Oudegracht in Utrecht.

Religie en bier

De opstand tegen Spanje ging voor een deel over zelfbestuur. Het ging ook om religie. Grote delen van Nederland waren protestants, net als de Oranje’s die de opstand leidden. De onderdrukker was katholiek. Nadat de opstand in 1648 eindigde, werd de katholieke kerk verboden, hoewel ze in het hele land werd getolereerd, zoals dat in Nederland gaat.

Katholieken konden nog steeds naar de mis gaan, zolang het maar niet in het openbaar was. De missen werden achter gesloten deuren gehouden in kamers en op zolders, vaak in huizen van rijke mensen. Er waren ook zogenaamde verborgen of clandestiene kerken. Het bekende Belgisch biercafé Olivier, vlakbij de Oudegracht en het centraal station, is een goed voorbeeld van een voormalige schuilkerk.

Brouwerij De Witte Leeuw

Deze verborgen kerken waren niet uitsluitend katholiek. De Mennonieten waren een andere religieuze groep die hun geloof niet mochten belijden. Tenminste niet in het openbaar. Zij hadden een schuilkerk aan de Oude Gracht, vlakbij de Weesbrug. De gevel staat er nog steeds. Het ziet eruit als een gewoon huis van een welgesteld iemand, maar daarachter zat ooit een schuilkerk.

Voordat het een kerk werd, was het tot halverwege de 18e eeuw een brouwerij met de naam De Witte Leeuw, in 1773 werd het een kerk. Het gebouw was perfect vanwege de grootte. Vandaag de dag is het nog steeds een kerk. Aan de overkant van de gracht staat het huis van de voormalige eigenaren en brouwers van De Witte Leeuw. Tegenwoordig is er een Bed & Breakfast in de werfkelder.

Brouwerij De Boog

We komen nu aan het einde van onze wandeling langs de Oudegracht. En het is niet moeilijk te missen. Vlak voordat je de Twijnstraat inloopt voor een bezoek aan De Bierverteller kijk je naar rechts en zie je op de gevel nog de naam van de brouwerij die daar ooit stond: De Boog. De brouwgeschiedenis op deze plek gaat helemaal terug tot 1584. Rond die tijd was het een brouwerij die bier brouwde met lokaal water uit de gracht en buitenlandse mout.

De brouwerij liep zware schade op in 1674, een belangrijk jaar in de geschiedenis van Utrecht. Een tornado richtte een ravage aan in heel het huidige België en Nederland. Vooral Utrecht werd zwaar getroffen. De Domkerk stortte in en alleen de toren bleef overeind staan. Het puin bleef meer dan een eeuw liggen en de kerk werd nooit helemaal herbouwd. Dit is de reden waarom als je de Domtoren bezoekt, deze los staat van het kerkgebouw zelf, in tegenstelling tot andere kerken in Nederland. 

De brouwerij werd herbouwd en bleef bier produceren. Net als menig ander bedrijf veranderde de brouwerij vaak van eigenaar totdat Willem de Kock, een vrijgezelle katholiek die er als leerling aan de slag ging, eigenaar werd. Zonder kinderen om de brouwerij aan na te laten schonk hij de brouwerij aan het armenhuis van de katholieke kerk. Het land dat hij bezat strekte zich uit tot aan de stadsmuur.

Halverwege de 19e eeuw besloot de kerk huizen voor de armen te bouwen. Er werden zeven straten aangelegd met kleine huisjes. Verschillende van deze straten hebben namen die refereren aan de brouwerijgeschiedenis. Zo vind je hier de Boogstraat, De Cock straat, De Moutstraat en de Brouwersstraat.

De brouwerij zelf hield het vol tot 1897, daarna zaten er onder andere een drankengroothandel, een sigarenfabriek en een dansstudio in. De reden voor de sluiting was vergelijkbaar met die van veel andere brouwerijen. Pils bier werd steeds populairder en De Boog had niet de kennis om hierop in te spelen en maakte de overstap te laat. Ze verkochten hun klantenbestand aan brouwerij De Gekroonde Valk in Amsterdam (zie ook Brouwerij Poesiat & Kater) en zo ging de laatste van de Oudegracht brouwerijen uiteindelijk failliet.

Maar de geschiedenis van deze ooit beroemde brouwerij is nog in leven. Niet alleen in de namen van de straten, maar ook in de naam die nog steeds op de gebouwen staan geschilderd. De Oudegracht is ook tegenwoordig nog steeds een belangrijke bierstraat met een aantal uitstekende bars en winkels. Maar deze geschiedenis begon bijna zes eeuwen geleden en zowel de kerk als de rijken speelden een belangrijke rol, zoals ze misschien nog steeds wel doen in Utrecht.

Auteur: Martijn Buisman

Copyright foto's (van boven naar beneden):

• Banner foto en overige foto's door Tasty Tales, behalve 5 en 6
• 5. Poster Stoombrouwerij De Boog, Utrecht (Universiteits bibliotheek Gent, België) - Publiek Domein
• 6. Domtoren in Utrecht na de storm van 1674 {RP-P-OB-73.567}